2025 жылдың көктемгі әскерге шақыру науқаны кезінде мектеп түлектерін көшеде әскерге күштеп алып кету жағдайлары қоғамда үлкен дау тудырды. Бұл мәселе ата-аналардың қарсылығын тудырып, әлеуметтік желілерде кең талқыланып, Парламент депутаттарының заңға өзгеріс енгізуіне себеп болды.
Көшеден әскерге алып кету – заңға қайшы
Қорғаныс министрлігі таратқан ресми ақпаратқа сүйенсек, қолданыстағы заңнамада азаматтарды көшеден күштеп әкету қарастырылмаған. Әскери қызметке шақыру белгілі бір тәртіппен жүргізілуі тиіс.
«Әскерге шақыру қағазы тек азаматтың өз қолына берілуі керек. Егер азамат табылмаса, бұл міндетті ішкі істер органдары орындайды», — делінген Қорғаныс министрлігінің жауабында.
Алайда, көшеден әскери қызметке алып кету оқиғалары нақты тіркеліп отыр. Қорғаныс министрінің бірінші орынбасары Сұлтан Қамалетдинов мұндай фактілердің орын алғанын жоққа шығармады.
SMS-пен шақыру – заңды жаңарту
Жақында Сенат «Әскери қызмет туралы» заңға өзгерістер енгізіп, енді шақыру қағазы SMS-хабарлама арқылы жіберілетінін бекітті. Егер азамат шақыруды елемесе, айыппұл салынады. Бұл жаңалықтар әскери шақыру процесін ашық етуге бағытталғанымен, сарапшылар түсіндіру мен ақпараттандырудың жеткіліксіз екенін айтады.
ЖОО-ға түсу мен әскер уақыты қабыспайды
Әскерге шақыру науқаны (1 наурыз – 30 маусым) мен ЖОО-ға қабылдау мерзімі сәйкес келмейтіндіктен, мектеп түлектері тамыз айына дейін студент мәртебесін иелене алмайды. Осы аралықта құжат тапсырған талапкерлер әскерге алынып кетіп жатады.
Сарапшы Жанат Ережепов екі министрліктің ақпараттық жүйелерін біріктіруді, цифрлық деректерді сәйкестендіру арқылы автоматты шегерім механизмін енгізуді ұсынады.
Жастарды 18 жастан әскерге шақыру – заңды ма?
Әскерге 18 жастан шақыру нормасы қоғамда жиі сынға ұшырайды. Өткен жылы бір топ азамат жас шегін 20-дан бастау туралы петиция жариялағанымен, ол кері қайтарылды.
Мәжіліс депутаты Константин Авершин: «18 жас – физиологиялық әрі психологиялық тұрғыда әскери дайындыққа ең тиімді кезең», – дейді.
Жастар әскери міндеттен неге жалтарады?
Кейбір азаматтар жоғары оқу орындарына қайта-қайта түсіп, әскери міндеттен жалтаруға тырысады. Заңда мұндай тәсілдердің алдын алу үшін бір деңгейлі білім алу кезінде ғана шегерім беріледі.
Сондай-ақ, әскери кафедраларға түсіп, кейін шығу арқылы да әскерден жалтаратындар бар. Жаңа заң жобасы кафедрадан шыққан студенттерді қайта есепке қоюды қарастырып отыр.
40 күндік әскери мектеп қаншалықты тиімді?
Бұрын әскери қызметке бара алмаған жастар үшін балама болған әскери-техникалық мектептер бүгінде «40 күндік әскер» ретінде белгілі. Сарапшылар мұның бастапқы мақсаты бұрмаланып кеткенін айтып, оны отбасылық қиындықтары барлар үшін ғана қалдыруды ұсынады.
Қандай реформа қажет?
Жанат Ережеповтің пікірінше, әскерге бару – парыз ғана емес, құқық. Ол жастардың әскери борышын өтеуге ынталандыру тетіктерін арттыру қажет деп санайды:
-
Мемлекеттік қызметке орналасу үшін әскери борыштың өтелуі талап етілуі мүмкін;
-
Әскерден оралғандарға әлеуметтік қолдау күшейтілуі тиіс;
-
Әлімжеттік пен тұрмыстық зорлықты азайту үшін тәрбие жүйесін жетілдіру қажет.
Қорытынды
Мектеп түлектерін әскери міндетке тартудағы үйлесімсіздік, құқықтық сауаттың төмендігі және жүйелік олқылықтар жастар мен қоғамның наразылығын тудырып отыр. Көшеден әскерге әкету фактілері заңға қайшы, ал заңнамаға енгізілген жаңа өзгерістер – тек алғашқы қадам.
