Қазақстанда мектепке дейінгі оқытудың ваучерлік қаржыландыру жүйесі енгізілуде, яғни ақша баланың соңынан ереді. Бірақ бұл барлық ата-аналар мен тәрбиешілерге ұнай бермейді. Жаңа немесе қолданыстағы: қай жүйе жақсы, қазір түсіндіреміз.
Реформа төртінші жыл жүріп жатыр. Жаңа тәртіпті бүкіл елге таратпас бұрын, олар оны бірнеше аймақтарда сынап көруді шешті. Мектеп жасына дейінгі балаларды ваучерлік (дербестендірілген) қаржыландыру бойынша алғашқы пилоттық жоба 2021 жылы елордада іске қосылды. Содан кейін тағы біреуі келді. Соңында, 2024 жылы Шымкент, Тараз және Түркістан қалалары бойынша тексеріс өткізіледі.
Осыдан кейін 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап “бүкіл ел бойынша масштабтау“ жоспарлануда.
Реформаның мәні неде? Өздеріңіз білетіндей, Қазақстандағы балалар ұзақ білім беру эпосын мектепте емес, одан да ертерек – мектепке дейінгі мекемелерде бастайды. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың өзі (басқа шығындар баптарымен шатастыруға болмайды) ата–аналар үшін тегін–мемлекет төлейді. Қолданыстағы ережелер бойынша білім министрлігінің аумақтық басқармалары әкімдіктер құрамында балабақшалар арасында мемлекеттік тапсырысты бөледі.
Сонымен, бұл схеманы өзгерту туралы шешім қабылданды. Бюджеттен бөлінген қаражат көлемі (2024 жылы – 815 миллиард теңге) мектепке дейінгі мекемелерде емес, ата-аналардың немесе баланың басқа да заңды өкілдерінің шоттарында бөлінетін болады. Бұл жеке үлес – ваучер және жаңа схемаға өз атын берді: “мектепке дейінгі ұйымдарды ваучерлік қаржыландыру“.
Демек, ұран: ақша баланың соңынан ереді. Егер ата-аналар қызметтердің сапасыздығына байланысты мектепке дейінгі ұйымды ауыстырғысы келсе, жаңа балабақша баламен бірге оның ваучерін алады, ал ескі, нашар балабақша жоғалады. Осылайша, ата-аналар қызметтердің сапасын бақылай алады және жалпы: ваучерлік жүйе балаға ең қолайлы балабақшаларды таңдауға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, бұл бәсекелестікке ықпал етеді, демек, ашықтықты, сапаны және одан әрі тізімді жақсартады. Жалпы алғанда, риторика міндетті медициналық сақтандыру жүйесін енгізу кезінде бір кездері болғанмен бірдей.
Бірақ бәрі бірдей қызғылт емес. Өйткені, қаржыландыру схемасы өзгертіліп қана қоймай, оған қосымша ойыншыларды енгізу арқылы күрделене түсті. Ақша тек жеке шоттан таңдалған балабақшаға түспейді.
Алгоритм – бұл ресми түрде ҚР Білім Министрінің 2024 жылғы 29 ақпандағы № 53 “білім беру қызметтерін алушылар бойынша дербестендірілген қаржыландыруды ескере отырып, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру жөніндегі пилоттық жобаның кейбір мәселелері туралы” бұйрығында осылай аталады.
Білім басқармасы қаражатты жоба операторына – “қаржы орталығы“ АҚ аударады, ол ақшаны екінші деңгейдегі банкке, ЕДБ–ге балалардың банктік шоттарына жібереді, өз кезегінде балабақшаның тәрбиеленушінің келу табелін толтыруын, содан кейін ата–аналар тарапынан табельді растауды күтеді. Содан кейін ғана банктік шоттан ақша мектепке дейінгі мекемеге түседі.
Мәселе неде? Қазақстанда миллионға жуық (2024 жылы 971 мың балабақша қамтылған) мектеп жасына дейінгі бала бар. Тиісінше, көптеген шоттар болады. Біраз уақыттан кейін мемлекеттік тапсырысқа бөлінген сома мен балабақшалар алған сома әр түрлі болады деп есептейік (және оны болжау қиын емес).
Тексеруге тура келеді. Ал Қазақстанның әрбір шалғай бұрышында (ай сайын) миллион шотты қалай тексеруге болады?! “Ағып кету” қай жерде, қай кезеңде болды?
Шын мәнінде, бұл “өлі жандардың“ ескі мәселесі, оны шешу үшін реформа басталды.
“Алайда, ваучерлік қаржыландырудың көмегімен“ Өлі жандарды “ жою екіталай. Өйткені тексеруші органдарға қаражатты мақсатты пайдалану үшін 20 облыстық және қалалық білім басқармаларын тексеру және олар арқылы “өлі жандарды“ есептеу жүздеген мың жосықсыз алушылар мен қызмет көрсетушілердің арасынан бүкіл Қазақстан бойынша шашылған ақшаны іздеуден гөрі оңайырақ“, – дейді заңгер, З.ғ. к., білім беру құқығы саласындағы маман Сайкен Айсин.
