2024 жылдың қазан айынан бастап елімізде медицина қызметкерлерінің кәсіби жауапкершілігін міндетті сақтандыру енгізілді. Қазақпарат – “Қазақпарат” хаа сарапшы-шолушысы Владимир Курятов бұл бастаманың қалай жүзеге асырылып жатқанын, ерекшеліктерін, қандай жағдайларда сақтандыру төлемдері төленетінін және сақтандыру жағдайы мен медициналық жағдайдың айырмашылығы неде екенін анықтауға тырысты.
Медицина қызметкерлерінің құқықтық қорғалуы мен әлеуметтік кепілдіктерін нығайту өткен жылғы заңнамалық бастамалардың бірі болды. Президент оны “Ана тілі” газетіне берген сұхбатында мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы жемісті серіктестіктің жарқын мысалы ретінде атап өтті.
Бұл өзгерістер медициналық қызметтердің сапасына байланысты бірқатар жүйелік мәселелерді шешуге мүмкіндік берді. Атап айтқанда, медицина қызметкерлерінің кәсіби жауапкершілігін міндетті сақтандыру енгізілді.
— Бұрын сақтандыру ерікті түрде болатын, бірақ бұл негізінен асқыну ықтималдығы жоғары және соның салдарынан соттық қудалау қаупі басым акушер-гинекологтер, хирургтер, анестезиологтер, неонатологтерге қатысты еді. Енді 100 пайыздық қамту ұйғарылды, оған тек дәрігерлер ғана емес, орта медициналық персонал да кіреді, — деп түсіндіреді тәуелсіз сарапшы, медицина ғылымдарының кандидаты, «Астана медициналық университеті» КЕАҚ акушерлік және гинекология кафедрасының доценті Халида Шәріпова.
Маманның айтуынша, 2024 жылдың шілдесінде барлық қолдаушы заңнамалық актілерге қол қойылғаннан кейін ауқымды дайындық жұмыстары жүргізілді. Денсаулық сақтау министрлігі мен Астана медицина университеті білім беру бағдарламаларын әзірледі. Тренерлер бүкіл Қазақстан бойынша оқытылды, олар өз кезегінде медициналық ұйымдарда пациенттерді қолдау қызметтерін оқытты.
Бүгінгі таңда пациенттер мен медициналық ұйымдардың өзара әрекеттесу схемасы келесідей ұйымдастырылған:
Біріншіден, заңда денсаулық сақтау субъектісінің жалпы сақтандыру шартынсыз жұмыс істей алмайтындығы қатаң түрде қарастырылған. Сонымен қатар бірыңғай сақтандыру (қайта сақтандыру) пулына қатысушы тарапынан тиісті келісімшарт жасасудан бас тартуға жол берілмейді.
Екіншіден, оқиғаның сақтандыру жағдайы болып табылатындығын шешетін тәуелсіз сараптама комиссиясын (СТК) құру және оның жұмыс істеу тәртібі анықталады. Ол үшін пациент немесе оның өкілдері медициналық ұйымға шағыммен жүгінуі керек. Осыдан кейін 3 жұмыс күні ішінде тәуелсіз сараптама комиссиясы құрылады.
— Тәуелсіз сараптама комиссиясы құрамына 7 жылдан астам жұмыс өтілі бар, бірінші немесе жоғары кәсіби санатқа ие мамандар кіреді. Оқиға орын алған денсаулық сақтау субъектісінің өкілдері тәуелсіз сараптама комиссиясының құрамына енгізілмейді, — дейді Халида Шәріпова.
Оның айтуынша, тәуелсіз сараптама комиссиясы өз қорытындысын 5 жұмыс күні ішінде ұсынуы керек, ал егер бұл қиын жағдай болса және қосымша мамандарды тартуды қажет етсе, бұл мерзім ұзартылуы мүмкін. Бұл жағдайда пациент ТСК өз жұмысын ұзартқаны туралы аралық жауап жіберуі керек.
Айта кету керек, “Қоғамдық денсаулық сақтау және денсаулық сақтау жүйесі туралы” кодексте бұл ұзартуға ақылға қонымды мерзімде ғана рұқсат етілетіні және ол екі айдан аспауы керек екендігі нақты көрсетілген.
Мұнда қандай түбегейлі өзгерістер бар? Бұрын денсаулығына зиян келтіргені үшін өтемақы алғысы келетін науқастар ұзақ уақыт бойы сотқа жүгінуге мәжбүр болды, бұл бірнеше жылға созылуы мүмкін. Ал қазір бұл процесс айтарлықтай жеңілдетілді.
— Аталған заң тек медициналық қызметкерлердің ғана мүддесін қорғамайды, ең алдымен пациенттерді қолдауға бағытталған, — деп түсіндіреді «Aqniet» қазақстандық салалық кәсіподағының төрағасы Бақытжан Тәжібай. — Бұл ретте пациент жалғыз өзі сырқатымен бетпе-бет қалмайды. Ұйым емдеуді жалғастырып, келтірілген зиянды жояды. Ал пациент өтемақы алады. Оған қоса, дәрігер де қаржылық ауыртпалыққа тап болмайды, өйткені сақтандыру бар.
Үшіншіден, кодексте сақтандыру төлемдерінің ең төменгі мөлшері нақты көрсетілген. Егер науқастың мүгедектігі медициналық персоналдың кінәсінен анықталса, ол 500-800 айлық есептік көрсеткішке дейін жетеді. Ал егер науқастың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян оның өліміне әкеп соқтырса — 3000 еселенген АЕК.
Төртіншіден, барлық оқиғалар сақтандыруға жатпайтынын түсіну керек. Бұл нәзік және маргиналды мәселе, өйткені ол халықтың көптеген сұрақтарын тудырады. Жақын туысының денсаулығына қатысты эмоциялар да көп шығады. Сондықтан, заңға сәйкес сақтандыру төлемдері жүргізілмейтін сақтандыру жағдайы мен медициналық оқиға нақты ажыратылады.
Бақытжан Тәжібай сақтандыру жағдайы мен медициналық оқиғаның айырмашылығы туралы бірнеше жағдайды мысалға келтірді.
— Мысалы, гинекологиялық ота жүріп жатыр. Іріңді ауру. Бір органға жасалғанда байқаусызда несеп жолы зақымдалады. Мұның себебі — іріңді процестен анатомияның өзгеруі. Бұл сақтандыру оқиғасы бола ма? — деп сұрақ қойды Бақытжан Тәжібай. — Менің ойымша, бұл сақтандыру оқиғасы деп есептелуі керек, өйткені жалпы көмек көрсетілді, әйелдің өмірі құтқарылды, бірақ денсаулығына зиян келтірілді.
Бұл жағдайда, оның айтуынша, қалпына келтіру отасымен қатар сақтандыру төлемі де жүргізілуі тиіс. Бірақ бұл мәселені Тәуелсіз сараптама комиссиясы шешеді.
— Немесе басқа гипотетикалық мысал — бала ауырды делік. Оған антибиотиктер тағайындалады, соның салдарынан кереңдік пайда болады. Егер доза сақталған, есептеу дұрыс жасалған, бірақ баланың ағзасының жеке ерекшеліктеріне байланысты жағымсыз сценарий орын алса, бұл сақтандыру оқиғасы деп есептеле ме? Меніңше, тәуелсіз сараптама комиссиясы мұны сақтандыру оқиғасына жатқызбайды, — дейді Бақытжан Тәжібай.
Антибиотиктердің бала ағзасына әсерін алдын ала анықтап, тиісті сынама жүргізу арқылы ауыр салдардың алдын алу туралы сұраққа дәрігерлер бірдей жауап берді — көп жағдайда жанама әсерді болжау мүмкін емес.
— Сынамалар жүргізіледі, бала оларды көтереді, бірақ препараттың уытты әсерін алдын ала біле алмаймыз, — деп түсіндірді тәуелсіз сарапшы Халида Шәріпова, ол көп жағдайдың медициналық препараттардың сапасына да байланысты екенін атап өтті.
Бұл жерде бір ғана сұрақ туындайды – антибиотиктерді тағайындау орынды болды ма, оларды қабылдау кезінде барлық медициналық стандарттар сақталды ма?
Басқа жағдайлар бар. Мысалы, адам медициналық көмекке тым кеш жүгінген кезде. Дәрігерлер өздерінің құдіретті емес екендіктерін үнемі айтып отырады, ал азаматтар өз денсаулығына қамқорлық жасап, дер кезінде тексеруден өтіп, салауатты өмір салтын ұстануы керек.
Бірақ өкінішке орай, медицина дәрменсіз болған жағдайда да дәрігерлерге жасалған шабуылдар көбейіп, оларға қатысты қылмыстық және әкімшілік істер қозғалады. “Бұл кімге қандай пайда әкеледі? деген сұрақ туындайды. Мұндай қысым бір кездері мамандықтан қызметкерлердің айтарлықтай кетуіне әкелді.
— Дәрігер қылмыстық қудалауға ұшыраған кезде, тергеу аясында жүрген медициналық қызметкер ғана емес, оның барлық әріптестері зардап шегеді. Біріншіден, бұл адамдардың мотивациясын айтарлықтай азайтады, екіншіден, медициналық көмектің сапасын төмендетеді, — дейді Бақытжан Тәжібай.
Оның сөзінше, ҚР ҚК 317-бабы бойынша кәсіби міндеттерін орындамау немесе тиісті орындамау үшін айыпталған медицина қызметкерлерін қорғау мақсатында «Медициналық адвокат» жобасы іске қосылды.
— Медициналық қызметкерлерге қатысты жыл сайын 300-ден 800-ге дейін қылмыстық және әкімшілік істер қозғалады. Соңғы екі жылда біз қылмыстық істер қозғалған түрлі жағдайларда 98 дәрігерді қорғадық. Көптеген шағым негізсіз болып келеді. Кейде шағым бойынша дәрігердің өз міндеттерін тиісті түрде орындамағаны туралы шешім шығарылады. Мысалы, дәрігер кезекшілікте болған, ауру тарихына бір нәрсені жазып үлгермеген. Бірақ бұл ұйымдастырушылық-техникалық қателер, ол маман ретінде қателік жібермеген. Алайда, оны қудалап, айыппұл сала бастайды. Дәрігерлер мен медбике персоналын қорғау қажет болған мысалдар өте көп, — деп атап өтті Бақытжан Тәжібай.
Ол жаңа заңнамалық түзетулер медицина қызметкерлерін құқықтық қорғауды күшейтетінін атап өтті.
Жалпы, бұл заң пациенттердің де, медицина қызметкерлерінің де мүдделерін қорғайды. Бір жағынан, бұл медициналық қателіктерді мойындау процедурасын жеңілдетеді. Екінші жағынан, медицина қызметкерлеріне “қорғаныс қалқанын” қамтамасыз етеді. Қылмыстық жауапкершілікті жеңілдетеді және олардың құқықтық және қаржылық қорғалуын күшейтеді.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 317-бабы аясында ізгілендіру аясында маңызды өзгерістер енгізілді: бас бостандығынан айыру мерзімдері қысқартылды, жазалау сағаттары қысқартылды, дәрігердің мәртебесін арттыратын жаңа нормалар пайда болды..
