Жыл сайын жұмыс орнында екі жүзден астам қазақстандық қаза табады. Зауыттар-кәсіпорындардың, олигархтардың қолындағы барлық салалардың негізгі құралдарының толық тозуы жұмысшыларға қауіп төндіреді, деп хабарлайды kaskelen.kz тілшісі.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бір шындықты ашты. Өндірістік кәсіпорындар мен қоғам арасындағы әлеуметтік шиеленістің негізгі себептерінің бірі-еңбек жағдайлары жұмысшылардың өмірі мен денсаулығына қауіпті болды.
Ғылыми зерттеулер республикадағы зиянды және қауіпті өндірістердің жұмысшылары арасында кәсіптік аурулардың 10 жылға өскенін көрсетті. Мысалы, 90-шы жылдары, біздің ел егемендікке ие болған кезде, жұмысшылар 20 жыл жұмыс істегеннен кейін ғана ауырып қалды, ал жаңа Қазақстанда-небәрі 10 жыл.
Нәтижесінде жастар өкпе ауруларынан, мезотелиомалардан, пневмокониоздан, силикоздан және басқа аурулардан зардап шегеді, өкпелері қараңғыланып, ентігуден өледі.
Қазақстанда еңбекті қорғау, қауіпсіздік техникасы сақталмайды, жаппай бұзылады. Себебі Үкімет еңбек инспекциясының құзыретін айтарлықтай шектеді.
Қолданыстағы заңға сәйкес, еңбек инспекторлары, егер олар шағым бойынша тексеру жүргізгісі келсе, компанияға алдын-ала хабарлауға, яғни тексеру болатынын ескертуге міндетті. Инспекторлардың айтуынша, іс жүзінде жұмыс берушілер осы қолданыстағы тәртіпті теріс пайдаланады: хабарлама алғаннан кейін жұмыс беруші проблемаларды Үстірт “жояды”деп кейіп танытады. Тексеру аяқталғаннан кейін қызметкерлерге жаңа арнайы киім беріледі. Өтініш берушілер, тәуелсіз кәсіподақ басшысы тексеру күні тапсырма бойынша басқа қалаға іссапарға жіберіледі, тіпті талапкердің жұмысшылар тұратын контейнерге қамалу жағдайы тіркеледі.
Еңбек министрлігінің бағалауы бойынша, жұмыс берушілер тарапынан мұндай бейімділік жылдар бойы жинақталған жүйелі проблемаларды шешпейді, өндірістегі жазатайым оқиғалардың саны артады, кәсіптік аурулар сияқты аса күрделі проблемалар туындайды.
Мұның бәрі мүгедектікке және азаматтардың өліміне әкеледі. Үкіметтік емес ұйымдардың мәліметтері бойынша, 20 миллионнан аз халқы бар Қазақстанда мүгедектік ала алмайтындарды қоса алғанда, мүмкіндігі шектеулі адамдардың саны миллион адамнан асты.
Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) деректері бойынша, жұмыс орнындағы жарақаттану деңгейінің рейтингіне сәйкес, Қазақстан “антилидерлер”үштігіне кіреді. Мұны Қазақстанның өзіндік статистикасы да растайды.
2020-2022 жылдардағы 49 ірі қала құраушы кәсіпорындарды тексеру қорытындылары олигархтар, шетелдік инвесторлар және билікке жақын адамдар иелік ететін барлық кәсіпорындар өз қызметкерлеріне зиянды еңбек жағдайларын өтей бермейтінін, қорғаныс құралдарымен және арнайы тамақпен қамтамасыз етпейтінін көрсетті.
Жұмыс берушілер қызметкерлерді оқыту, міндетті нұсқау беру, сақтандыру және медициналық тексеру бойынша шаралар қабылдамайтыны анықталды.
Одан да сорақысы, алпауыт кәсіпорындар болашақта тозған технологиялық жабдықтың 1 мың 100%-дан астамын пайдаланатыны анықталды. Тағы 1,5 мың жабдық пен қондырғы қауіпсіздік талаптарына сәйкес келмейді. Нәтижесінде кем дегенде 2,5 мыңнан астам жұмысшы жарақат алу немесе өлім қаупіне ұшырайды.
Бірақ алыптар, қалай болса да, қаламайды. 2022 жылы еңбек инспекторлары 5 391 тексеру жүргізді. Нәтижесінде 8 841 бұзушылық анықталды. Оның ішінде еңбек қатынастары мәселелері бойынша – 5 893, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша – 2 771, жұмыспен қамту бойынша – 176.
Еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттік бақылау қорытындысы бойынша 319 қылмыстық іс қозғалды. Алайда олардың көпшілігі сотқа жете алмайды.
Нәтижесінде жыл сайын Жұмыс орнында жүздеген азаматтар қаза табады. Бұл көрсеткіш төмендемейді, 2018 жылы 220 адам, 2022 жылы 203 адам қайтыс болды. 2018 жылы өндірісте 1 568, 2022 жылы 2 449 қызметкер зардап шекті.
Бұрынғы билік индустриялық, инновациялық дамудың екі бесжылдығын жүзеге асырды. Жаңа Қазақстан бесжылдық деп атамайтын индустрияландыру саясатын ілгерілетуге тырысуда. Сонымен, елде барлық жерде инновациялар енгізілуде, жұмыс орындары цифрландырылуда және автоматтандырылуда, ал Қазақстанда зиянды жұмыс орындарының саны азайып келеді? Жоқ, керісінше, өсіп келеді.
“2020 жылмен салыстырғанда бүгінде зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмысшылар саны 5% – ға артып, 386,3 мың адамнан асты. Зиянды, қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлердің ең көп саны өңдеу өнеркәсібіне – 26,9%, тау-кен өнеркәсібіне – 24,5%, Көлік және қойма салаларына-14,1% тиесілі. Өңірлік бөліністе зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлердің жоғары үлесі Қарағанды (15,4%), Павлодар (10,5%) және Маңғыстау облыстарына (10%) тиесілі”, – деп хабарлады Еңбек министрлігі.
Егер еңбек инспекторларының құзыретін заңнамалық тұрғыдан күшейтпесе және оларға бұрынғыдай жаппай тексерулер жүргізуге рұқсат бермесе, іс оң нәтиже бере алмайды. Сарапшылар депутаттардың қарауында тұрған “ҚР кейбір заңнамалық актілеріне қауіпсіз еңбек жағдайларын жетілдіру және қызметкерлердің еңбек құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” жаңа салалық заң жобасын қарастыруда.
