Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының Еуропадағы аймақтық кеңсесінің жаңа мәліметтеріне сәйкес, жасөспірімдер арасында әлеуметтік желілерді пайдаланудағы проблемалық жағдай күрт өсті. 2018 жылғы 7%-дан 2022 жылы 11%-ға дейін. Сонымен қатар, жасөспірімдердің 12 %-ы цифрлық ойындарға қатысты проблемалық мінез-құлық қаупіне ұшырайды, деп хабарлайды kaskelen.kz порталы.
Бұл өз кезегінде цифрлық технологияның жастардың психикалық денсаулығы мен әл-ауқатына кері әсері тұрғысынан үлкен алаңдаушылық туғызады. Деректер 2022 жылы Еуропада, Орталық Азияда және Канадада (барлығы 44 ел мен аймақта) 11, 13 және 15 жас аралығындағы 280 мыңға жуық балалар мен жасөспірімдерді қамтыған мектеп жасындағы балалардың мінез-құлқын (HBSC) зерттеуден алынған.).
Зерттеудің негізгі қорытындылары
Жасөспірімдердің 11 пайызында әлеуметтік желіге қатысты проблемалық мінез-құлық белгілері байқалды. Сонымен қатар, олардың осы желілерді пайдалану кезінде өзін-өзі қамтамасыз ете алмауы жағымсыз салдарға әкеледі. Әлеуметтік желілер аясында желілерді пайдалану кезінде проблемалар қыздар арасында (9%) ұлдарға (13%) қарағанда жоғары.
Жастардың үштен бірінен астамы (36%) достарымен үнемі желіде сөйлесетіндерін хабарлады (бұл көрсеткіш 15 жастағы қыздар арасында ең жоғары болды (44%).
Жасөспірімдердің үштен бірі (34%) күн сайын цифрлық ойындар ойнайды, сонымен қатар жасөспірімдердің 22 %-ы күніне кемінде төрт сағатты цифрлық ойындарға (ойнауға рұқсат етілген күндерде) жұмсайды.
Жасөспірімдердің 12 %-ы ойындарға қатысты проблемалық мінез-құлық қаупіне ұшырауы мүмкін. Бұл жағдай қыздарға (16%) қарағанда ұлдар арасында (7%) жиі кездеседі.
Ұйымның есебінде әлеуметтік желілерді пайдалану проблемалары тәуелділік белгілерімен сипатталатын мінез-құлық үлгісі ретінде анықталған. Бұл белгілерге әлеуметтік желілерді пайдалануда өзін-өзі шектеу қоя алмау, әлеуметтік желілерден шыққан кезде абстиненция синдромының болуы, басқа әрекеттерге уақыт бөле алмау. Сондай-ақ әлеуметтік желілерді шамадан тыс пайдаланудың күнделікті өмірге теріс әсері жатады.
Әлеуметтік желілерді шектеусіз пайдаланудың салдары
Жасөспірімдер арасында әлеуметтік желілерді пайдалану проблемасының артуы кейіннен жастар үшін жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Алдыңғы зерттеулерге сәйкес, әлеуметтік желілерде тым ұзақ отыру психологиялық және әлеуметтік әл-ауқаттың төмендеуіне және психоактивті заттарды көбірек тұтынуға ықпал етеді. Бұл үрдіс жасөспірімнің дамуы мен денсаулығына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар, әлеуметтік желілерді пайдалану мәселесі жастардың оқу үлгеріміне де кері әсерін тигізеді, өйткені олар кеш жатып, жеткілікті ұйықтамай үнемі ұйықтайды.
ДДҰ-ның Еуропадағы аймақтық филиалының директоры, Доктор Ханс Анри П.Клюгенің айтуынша, әлеуметтік медиа жасөспірімдердің денсаулығы мен әл-ауқатына жағымды да, жағымсыз да әсер етуі мүмкін.
«Сондықтан халықтың цифрлық сауаттылығын көтеруге ерекше мән берген жөн. Сонымен қатар, көптеген елде бұл бағытта тиісті жұмыстар атқарылмай жатыр. Ал цифрлық білім беру бағдарламалары бар мемлекеттер көбінесе технологияның заманауи үрдісі мен қарқынды дамуына ілесе алмай отыр. Қазір бұл кемшіліктердің салдарын көріп жатырмыз. Егер үкіметтер, денсаулық сақтау органдары, педагогтер мен ата-аналар осының бастапқы себептеріне назар аудармаса, оны түзету үшін нақты қадамдар жасамаса, жағдай ушыға түседі. Өңірдегі миллиондаған бала жазғы демалыстан кейін жаңа оқу жылы аясында мектепке келіп жатыр. Кейбір елдер балалардың белгілі бір жасқа толғанға дейін әлеуметтік желілерді пайдалануын шектеуді немесе толық тыйым салуды қарастырып отыр. Біз жасөспірімдерді әлеуметтік желілерді қолданудың жағымсыз салдарынан қорғау үшін дереу дәйекті шаралар қабылдауымыз керек. Бұл тұрғыда депрессия, буллинг, баланың көңіл-күйінің болмауы және оқу үлгерімінің нашарлауы сияқты мәселелерге айрықша назар аудару қажет», – дейді ол.
Жастарға көрсетілетін көмектің ерекшелігі
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша, әлеуметтік желіні пайдалану кезінде жастар арасындағы проблемалардың алдын алуға бағытталған іс-шаралар мақсатты топтардың жасына сәйкес келуі, сондай-ақ мәдени ерекшеліктерін ескеруі керек.
Ең алдымен, осы іс-шаралар арқылы жастардың цифрлық сауаттылығын арттыру, интернеттегі дұрыс мінез-құлықты түсіндіру, әлеуметтік желілерде проблемалық мінез-құлықты дамыту қаупі бар адамдарға қолдау көрсету қажет.
Жастардың интернетті қауіпсіз пайдалануы үшін цифрлық орта мен цифрлық білім беруді жақсарту бойынша шаралар қабылдау қажет.
