Баланың жыныстық сауаттылығы – бұл олардың денсаулығы мен қауіпсіздігі үшін өте маңызды мәселе. Балаға “үлкендердің” өмірін дұрыс түсіндіру, оларға жыныстық тәрбиенің негіздерін үйрету ата-ананың маңызды міндеттерінің бірі. Жыныстық сауаттылық тек қана физиологиялық мәліметтерді емес, сонымен қатар моральдық құндылықтарды, денсаулықты сақтау мен қауіпсіздікті қамтиды.
Жыныстық тәрбиенің маңызы
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі, Жыныстық және репродуктивті денсаулық қауымдастығының мәліметінше, жыныстық тәрбиенің маңызы зор, себебі ол балалардың денсаулығын сақтауға, өзін-өзі қорғауға, өзіне деген сенімділікті арттыруға көмектеседі. Жыныстық сауаттылықтың басты мақсаттары:
Денсаулықты сақтау: Балаларға жыныстық тәрбие беру арқылы олардың денсаулығын сақтау және жыныстық жолмен берілетін аурулардың алдын алу мүмкіндігін арттыру.
Қауіпсіздік: Балаларға жыныстық тәрбие беру арқылы оларды зорлық-зомбылықтан қорғау және өз құқықтарын білуге үйрету.
Өзіне деген сенімділік: Жыныстық сауаттылық баланың өзін-өзі құрметтеуге, өз денесі мен сезімдерін түсінуге көмектеседі.
Жыныстық тәрбиенің кезеңдері
ЮНИСЕФ-тің “Балаларға жыныстық білім беру” атты жыныстық білім беру бойынша халықаралық техникалық нұсқаулығы бойынша, жыныстық тәрбиенің әр жас кезеңінде әртүрлі аспектілері бар. Балалардың жас ерекшеліктеріне қарай, оларға берілетін мәліметтер де әртүрлі болуға тиіс.
Ерте жас (3-6 жас)
Бұл кезеңде балалар өз денесін тануға, жыныс мүшелерінің атауларын білуге қызығушылық танытады. Осы кезеңде балаларға қарапайым және анық тілмен олардың денесі туралы айту қажет. Мысалы, “бұл сенің денең, сен оны қорғауың керек” деген сияқты қарапайым сөздермен түсіндіру керек.
Мектеп жасына дейінгі кезең (6-9 жас)
Бұл кезеңде балалар өз денесінің өзгерістерін байқап, өз сұрақтарын қоя бастайды. Осы кезеңде балаларға дененің өзгерістері, жыныстық жетілу, жыныстық мүшелердің функциялары туралы қарапайым мәліметтер беру керек.
Жасөспірімдік кезең (9-12 жас)
Бұл кезеңде балалардың денесі тез өзгеріп, гормондық өзгерістер пайда болады. Осы кезеңде балаларға жыныстық жетілу, менструация, поллюция, гормондар және олардың әсерлері туралы мәлімет беру керек. Сондай-ақ, жыныстық қатынастар, олардың салдары, жыныстық жолмен берілетін аурулар туралы да айту маңызды.
Жасөспірімдік кезең (12-18 жас)
Бұл кезеңде балалар жыныстық қатынастарға, махаббатқа, қарым-қатынасқа қызығушылық танытады. Осы кезеңде балаларға жыныстық қатынастардың эмоционалдық аспектілері, жыныстық жолмен берілетін аурулар, контрацепция, сексуалдық құқықтар мен жауапкершілік туралы толық мәлімет беру керек.
Балаға жыныстық тәрбиені қалай дұрыс беру керек?
Ашық және адал болу: Балаларға жыныстық тәрбие беру кезінде ашық және адал болу маңызды. Балалардың сұрақтарына нақты және қарапайым тілмен жауап беру керек.
Жас ерекшеліктерін ескеру: Балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, мәліметтерді беру керек. Әр кезеңде балалардың түсінігін ескеру маңызды.
Қорқынышсыз және ұялу сезімінсіз айту: Жыныстық тәрбие беру кезінде балаларға қорқынышсыз және ұялмай сөйлесу керек. Бұл олардың өзін-өзі еркін сезінуіне көмектеседі.
Моральдық құндылықтарды үйрету: Балаларға жыныстық тәрбие беру кезінде моральдық құндылықтарды да үйрету керек. Махаббат, жауапкершілік, өзара құрмет туралы айту маңызды.
Тәжірибелік мысалдар келтіру: Балаларға жыныстық тәрбие беру кезінде тәжірибелік мысалдар келтіру тиімді. Мысалы, денсаулықты сақтау, қауіпсіздік шаралары туралы нақты мысалдармен түсіндіру.
Ата-аналардың рөлі
Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының “Жыныстық білім туралы ақпаратында” берілген кеңестерге назар салсақ, ата-аналардың рөлі жыныстық тәрбие беру кезінде өте маңызды. Олар балаларға жыныстық тәрбие беру кезінде негізгі бағыт-бағдар беруі керек. Ата-аналардың өздері де жыныстық сауаттылық туралы білімдерін толықтырып отыруы маңызды.
Ашық сөйлесу: Балалармен жыныстық тәрбие туралы ашық сөйлесу керек. Олардың сұрақтарына адал және нақты жауап беру маңызды.
Үлгі болу: Ата-аналар өздерінің мінез-құлқымен балаларға үлгі болуы керек. Өзара құрмет, махаббат, жауапкершілік туралы іс-әрекеттер арқылы көрсету маңызды.
Қолдау көрсету: Балалардың сұрақтарына жауап беріп, оларды қолдау керек. Олардың сезімдерін құрметтеу және түсіну маңызды.
Білім беру ресурстарын пайдалану: Ата-аналар балаларға жыныстық тәрбие беру кезінде кітаптар, бейнематериалдар, интернет ресурстарын пайдалана алады. Бұл балалардың жыныстық сауаттылығын арттыруға көмектеседі.
Қорытындылай келе, жыныстық сауаттылық – бұл балалардың денсаулығы мен қауіпсіздігі үшін өте маңызды мәселе екенін түсіну қажет. Балаларға “үлкендердің” өмірін дұрыс түсіндіру, оларға жыныстық тәрбиенің негіздерін үйрету ата-ананың маңызды міндеттерінің бірі. Жыныстық тәрбиенің әр жас кезеңінде әртүрлі аспектілері бар, сондықтан балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, мәліметтер беру маңызды.
Ата-аналардың ашық және адал болуы, моральдық құндылықтарды үйретуі, балаларды қолдауы жыныстық тәрбиенің тиімділігін арттырады. Жыныстық сауаттылық балалардың денсаулығын сақтауға, өзін-өзі қорғауға және өзіне деген сенімділікті арттыруға көмектеседі.
