Тек жұмыс істеп қана қоймай, демалу керек. Заңдарды қолдана отырып, жыл сайынғы ақылы демалысқа конституциялық құқықты қалай тиімді пайдалануға болады? Қазақстандықтар демалысты қашан және қанша уақытқа соза алады? Қазір сіздерге түсіндіріп береміз.
Қазақстанда жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы 24 күнтізбелік күнді құрайды.
ТК нің 88 бабында маңызды нақтылау бар:
“Егер көп күндер осы Кодексте, ҚР өзге де нормативтік құқықтық актілерінде, еңбек, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушінің актілерінде көзделмесе“.
Ал елімізде мұндай НҚА көп деп айту керек. Демалыс нәтижесінде әскери қызметшілерге “әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы“ ҚР Заңының 46 бабына, ал, айталық, судьяларға – “ҚР сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы” ҚР Конституциялық заңының 49–бабына сәйкес беріледі. Әрі қарай тізім бойынша.
Ең бастысы, бұл “салалық“ заңдар демалыстың басқа ұзақтығын ғана емес, сонымен қатар демалысқа берілетін жәрдемақының басқа мөлшерін де белгілейді. Егер жалпы ереже бойынша демалыс жай ақылы деп аталса, яғни адам жұмыс істегендей демалу кезінде ақша алады. Содан кейін жеке кәсіби санаттарда бұл ерекше “демалыс коэффициенті“ жоғары болады.
Егер біз сол әскери қызметшілерді мысал ретінде алсақ, онда демалыс жәрдемақысы олардың екі лауазымдық жалақысын құрайды, ал ұзақтығы, еңбек сіңірген жылдарына байланысты – 30–дан 45 күнге дейін. Сонымен қатар, қосымша демалыс (ақылы) мүмкін, бірақ бәрі бірге жылына 60 күннен аспауы керек. Айта кетейік, демалыс орнына жету үшін қажет уақыт мұнда қосылмайды.
Көріп отырғаныңыздай, сандар жалпы ережелерден айтарлықтай ерекшеленеді. Осыған ұқсас демалыстар мен жәрдемақылар ҰҚК, сыртқы барлау, Мемлекеттік күзет қызметкерлері үшін де белгіленген (“ҚР арнаулы мемлекеттік органдары туралы” ҚР Заңының 40 бабында).
Оларға құқық қорғау органдарының: прокуратура, ІІМ, өрт сөндірушілер, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет, Экономикалық тергеу қызметінің қызметкерлері үшін демалыстар да ұқсас. Бірақ мұнда санау сәл өзгеше. ҚР “Құқық қорғау қызметі туралы” Заңының 73–бабында:
“Қызметкерлерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы екі лауазымдық жалақы мөлшерінде сауықтыру жәрдемақысын төлей отырып, ұзақтығы күнтізбелік отыз күн беріледі“.
Бірақ 76 бапта еңбек сіңірген жылдарына байланысты бес күннен 15 күнтізбелік күнге дейін болуы мүмкін қосымша ақылы демалыстар туралы ақпарат қоса айтылады. Бірыңғай берілетін барлық ақылы демалыстардың жалпы ұзақтығы 55 күннен аспауы керек, деп заң шығарушы нақтылайды.
Айтпақшы, әр түрлі күш құрылымдарының қызметкерлері ғана емес, сонымен қатар барлық мамандықтардың өкілдері де ұзақ демалысқа үміттене алады. “Еңбек, ұжымдық шарттар және жұмыс берушінің актілері” деген тұжырымды тағы да еске түсірейік. Яғни, жұмыс берушімен жеке келісім-шартта кез-келген қызметкер демалысты кем дегенде жаз бойы саудалай алады. Кейбіреулер бұл опцияны пайдаланады, ал көпшілігі қолданбайды.
“Мұғалімдерге 56 күнтізбелік күнге созылатын жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына кепілдік беріледі“. Негізінде, бұл ұзақтығы мен төлемі бойынша, мысалы, 20 жылдан астам еңбек сіңірген полиция қызметкерімен бірдей.
Енді депутаттардың демалысы жайында айта кетсек. “ҚР Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы“ ҚР Конституциялық заңында (30–бапта), мәжіліс, сенат және жалпы Парламент регламенттерінде депутаттар үшін демалыстар туралы ештеңе айтылмаған. Бірақ бұл оларға ақылы демалыс жалпы негізде беріледі деген қорытынды жасауға бола ма?
Заң шығарушылардың басты айырмашылығы: жыл сайын сессиялар арасында парламент екі жазғы айға демалуға кетеді, өйткені сессиялар “қыркүйектің бірінші жұмыс күнінен бастап маусымның соңғы жұмыс күнімен аяқталады“. Ресми түрде, бұл демалыс емес, тек жұмыс емес күндер.
ҚР Парламенті регламентінің 4–тармағында берілген тұжырымды еске түсірейік:
“Парламенттің жұмыс істемейтін күндері – заңмен белгіленген мереке, демалыс және парламенттік демалыс күндері“.
Сондықтан парламенттік демалысты, егер қаласаңыз, шілде мен тамызға созылған өте ұзақ демалыс күндерімен теңестіруге болады. Әрине, жалақының сақталуымен, өйткені демалыс кезінде парламент өзінің үйлестіру және жұмыс органдарымен (комитеттер, комиссиялар, бюролар) жұмысын уақытша тоқтатады.
