Қазақстан таяу шетелдерден келген бедеу жұптар үшін медициналық туризмі дамыған мемлекеттердің біріне айналды. ҚР клиникаларында жасанды ұрықтандыру бағдарламаларының бағасы арзан. Ал ел заңнамасы бала туу үшін суррогат ананың қызметтерін пайдаланатын жұптарға анағұрлым жеңіл. Осы орайда шетелдіктер қызығатындай бұл қызметтің құны қанша тұрады деген сұраққа жауап табатын боламыз.
Қазақстан азаматшасы біреудің баласын көтерсе, балаға еш құқығы жоқ және генетикалық ата-анасына беруге міндетті екенін айта кеткен жөн.
Қазақстанда суррогат ана болу заңмен қатаң реттелген. Сондай-ақ жүктілік кезінде дене пішімін бұзып алғысы келмейтін әйелдерге тыйым салынған. Заң бойынша суррогат ананың қызметтерін келесі шарттарға сәйкес келетін ерлі-зайыптылар ғана пайдалана алады: некесі тіркелген, бедеулік диагнозы қойылған, әйел физиологиялық тұрғыдан бала көтере алмайды және туа алмайды.
Суррогат ана болу бағдарламасының құны жоғары. Жобаның сомасы миллион теңгеден асады. Сонымен қатар орындаушыларды іздеудің кем дегенде үш арнасын тапты.
Біріншісі, әлеуметтік желілерде және сайттарда жарияланған жеке жарнамалар. Олар өте қарапайым және арзан.
Ашық қолжетімді жарнамаға қарағанда, әлеуеті бар суррогат аналар 2,5 миллионнан 9 миллион теңгеге дейін басқа біреудің баласын көтеріп беруге дайын екенін жасырмады. Статистика көрсеткейдей, мұндай суррогат аналардың көбі тәжірибеден кемде-кем емес.
Екінші нұсқада суррогат ана тікелей репродуктивті медицина клиникасына жіберіледі. ЭКО орталықтарды бақылау кезінде олардың аз бөлігі тексерілген суррогат аналардың жеке базасына ие екені анықталды. Бұл әйелдердің қызметтерінің құны – 3-7 миллион теңге.
ЭКО-клиникалардың көпшілігінде үміткерлер тізімі жоқ және олар бірлесіп жұмыс істейтін суррогат ана агенттіктерінің қызметтерін пайдалануды ұсынады. Қазақстанда мұндай ұйымдардың саны туралы ресми деректер жоқ.
Нарықты талдау кезінде Алматы мен Астанада мұндай 10-нан аса агенттік бар болып шыққан.
Агенттіктердің сайтында ұйым өкілдері ерлі-зайыптылар үшін таңдауға түрлі суррогат ананы таңдап беруге дайын. Мәселен, 4,5 миллионнан 8 миллион теңге аралығында өзгереді. Сондай-ақ желіде ресейлік агенттіктерден Қазақстандағы суррогат аналардың қызметтері туралы көптеген хабарландыру жарияланады. Мұндай жағдайларда құны жоғары: 7-ден 13 миллионға теңгеге дейін баға шарықтайды.
Бедеу ата-аналар суррогат анаға аталған сомадан әлдеқайда көп қаражат беруге тиіс. Өйткені бала көтеретін әйелге генетикалық тұрғыда репродуктивті жолмен қызмет көрсетілгендіктен, күтім де қымбатқа шығады. Сол себепті ЭКҰ бағдарламаларының құнын ескеру қажет. Материалды әзірлеу барысында бұл жағдайда генетикалық ата-аналардың шығындарын есептеу кезінде барлық негізгі міндетті және қосымша қызметтерді ескерілді.
Суррогат ана болу шығындарының негізгі пакетіне әйелдің төлемақысы ғана емес, бала туғанға дейін ай сайынғы шығыны да кіреді (200 мыңнан 250 мың теңгеге дейін).
Міндетті шығындар бабы – генетикалық ата-аналарға арналған ЭКҰ бағдарламасын тікелей жүргізу-медициналық тексеруді ескере отырып, ерлі-зайыптыларға 1,5-2 миллион теңге тұрады. Бұл сома оператив жыныс жасушаларын алу үшін немесе эмбриондарды қосымша генетикалық зерттеу кезінде жедел медициналық процедураларды жүргізу қажет болған жағдайда көбірек болады.
Сонымен бірге міндетті шығыстарға генетикалық ата-аналар мен суррогат ана арасында шарт жасасудың нотариаттық қызметтері кіреді: шамамен 60 мың теңге. Осылайша, суррогат ана бағдарламасының маңызды кезеңдерін өткізу үшін қажетті негізгі сома 6,7 миллионнан 11,3 миллионн теңгеге дейін өседі.
Қосымша ата-аналар шығыстар пакетіне тағы 3,1 миллионнан 4,2 миллион теңгегедейін бөлуі керек. Оған жүктілік немесе босану кезінде аяқасты болатын шығындар және таңдау қызметтері кіреді. Мысалы, ата-аналар мамандандырылған мекемеге жүгінген кезде суррогат ананың кандидатурасын таңдағанда агенттікке де төлем жасауы қажет (550 мыңнан 1 млн теңгеге дейін). Ал басқа өңірдің генетикалық ата-аналар үшін ұйымдар кураторлық қолдау мен патронаж қызметтерін ұсынады. Оған 1 миллионға дейін төлейді. Себебі агенттік кураторы әрдайым суррогат аналарды ауруханаларға алып барады. Туындаған мәселелерді шешуге көмектеседі. Бұдан бөлек кураторлық қолдауда VIP пакеттерінде, тіпті, суррогаттың тамақтануын бақылау, оған кітап жинау, оның үйін апта сайын тазарту және тағы басқа қызметтерге қосымша есептеледі.
Маңызды қосымша қызметтердің қатарына табиғи және дәрігерлердің ерекше назарын қажет ететін суррогат ананың жүктілігін жүргізудің ақылы бағдарламалары (400 мың теңгеге дейін), қажет болған жағдайда ақылы босану (тағы 120-400 мың теңге) енгізілген. Егер суррогат егіз туса немесе босану үшін дәрігерлер хирургиялық тактиканы таңдаса, әйелге қосымша өтемақы төлеуге тура келеді.
Суррогат ана бағдарламасын жүргізу үшін міндетті және қосымша қызметтерді жинақтай отырып, біз шығыстардың “негізгісін” алдық: 9,8 миллионнан 15,5 миллион теңгеге дейін. Ұлттық банктің ақпандағы бағамы бойынша бұл сома 21,8 мыңнан 34,4 мың долларға дейін өскен.
Алынған деректерді басқа елдердегі суррогат ана бағдарламаларының құнымен салыстырайық. Ашық дереккөздерден алынған ақпаратқа сүйенсек, мұндай бағдарламаларға тыйым салынбаған Еуропа елдерінде ең жоғары бағаларды табуға болады. Мысалы, Чехияда суррогат ана бағдарламасы ерлі-зайыптыларға 65-85 мың доллар тұрады. АҚШ доллары, Бельгияда – 54-65 мың доллар. АҚШ доллары, Данияда – 50-60 мың доллар. Ал Ресейде мұндай бағдарламалардың бағасы еуропалықтармен салыстыруға болады: 60 мың долларға дейін.
