Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі “кәсіби парасаттылыққа тестілеу туралы“ заң жобасын әзірледі, деп хабарлайды kaskelen.kz порталы.
Құжат кәсіби адалдыққа тестілеуді ұйымдастыру мен өткізудің мақсатын, міндеттерін, қағидаттарын, құқықтық кепілдіктерін және салдарын айқындайды. Сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді.
Түсіндірме жазбада Заң жобасы құқық қорғау органдарында сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейін төмендетуге ықпал ететін және халықтың осы органдарға деген сенім деңгейін арттыратын кәсіби парасаттылықты тексеру институтын енгізуге бағытталғаны айтылған. Бұл өз кезегінде қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету процесінде азаматтардың қоғамдық қауіпсіздігі мен ынтымақтастық деңгейіне оң әсер етеді.
Заң жобасында мынадай ұғымдар айқындалған:
- кәсіби парасаттылық – адамның өзінің құқықтық және кәсіби міндеттері мен өкілеттіктерін адал, әділ, жоғары моральдық–адамгершілік деңгейде, қызметтік жағдайы мен өкілеттіктерін теріс пайдалануға жол бермей, ҚР Конституциясы мен заңнамасын сақтай отырып орындау қабілеті;
- кәсіби парасаттылыққа тестілеу–тестіленуші адамдарға олардың өкілеттіктерін іске асыру жөніндегі күнделікті іс-әрекетке еліктейтін, олардың арнайы техникалық құралдарды пайдалана отырып бақылау арқылы тиісті лауазымдық рәсімдер мен кәсіби әдеп нормаларын сақтауы белгіленетін, олардың білімінсіз ойдан шығарылған жағдайларды қолдануға бағытталған іс-шаралар кешені;
- тестілеуші – осы Заңда кәсіби парасаттылыққа тестілеуді жүзеге асыру жөніндегі өкілеттіктер мен құзыреттер берілген кәсіби парасаттылыққа тестілеуді ұйымдастыру және өткізу субъектісінің қызметкері;
- тестіленуші тұлға – кәсіби парасаттылыққа тестілеуді ұйымдастыру және өткізу субъектісінің қызметкері, оған қатысты кәсіби парасаттылыққа тестілеу жүзеге асырылады;
- кәсіби парасаттылыққа тестілеуді ұйымдастыру және өткізу субъектілері – өз қызметін ҚР заңнамалық актілеріне сәйкес жүзеге асыратын прокуратура, ішкі істер, қаржы мониторингі органдары, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл және азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті органдар;
- кәсіби парасаттылыққа тестілеу сценарийі – тестіленушінің лауазымдық өкілеттіктеріне тікелей қатысты үлгілік жағдайды имитациялайтын қиялдағы жағдайдың егжей–тегжейлі сипаттамасы, оның негізінде кәсіби парасаттылыққа тестілеу жүзеге асырылатын болады;
- тиісінше әсер етпеу – тестіленушілерді өздерінің лауазымдық өкілеттіктеріне кіретін әрекеттерді орындауға немесе орындамауға, кешіктіруге немесе орындауды жеделдетуге ынталандыру мақсатында немесе олардың лауазымдық өкілеттіктерін бұза отырып, үшінші тұлғалардың заңсыз әрекеттері, әрекеттері, қысымы, қорқытулары, араласулары немесе өтініштері;
- адамның немесе орынның жасырын аудио және бейнебақылауы – кәсіби парасаттылыққа тестілеуді өткізу барысында олардың мазмұнын материалдық жеткізгіште бір мезгілде белгілей отырып, арнайы техникалық құралдарды пайдалана отырып, сөйлеу және өзге де ақпаратты, сондай-ақ адамдардың іс-әрекеттерін және (немесе) қатаң белгіленген жерде болып жатқан оқиғаларды жасырын бақылау және басқа да бірқатар терминдер.
Кәсіби парасаттылыққа тестілеуді ұйымдастыру мен өткізудің мақсаты сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті көрсететін құндылықтар жүйесін нығайту және мемлекеттік органдарда парасаттылықтың ұйымдастырушылық мәдениетін дамыту болып табылады.
Тестілеуді ұйымдастыру және өткізу мынадай қағидаттар міндетті түрде сақталған кезде жүзеге асырылады:
- заңдылық; адамның қадір-қасиетін құрметтеу, адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың басымдығы;
- тестіленуші тұлғаларға бейтарап, әділ және кемсітусіз қарау;
- ҚР заңнамасына сәйкес өз лауазымдық өкілеттіктерін орындау кезінде тестілеуді ұйымдастыру және өткізу субъектілерінің қызметкерлері мен қызметкерлерінің адалдық презумпциялары.
Тестіленуші тұлғаның құқығы бар:
- оған қатысты кәсіби парасаттылыққа тестілеуді өткізу мүмкіндігі туралы хабардар етілуге және оның рәсімі, қатысушылардың құқықтары мен міндеттері, сондай-ақ тестілеуден өтпеген жағдайда құқықтық салдарлары туралы түсініктеме алуға;
- тестілеуден өтпеген жағдайда кәсіби парасаттылыққа тестілеу материалдарымен және оны өткізу нәтижесінде алынған ақпаратпен және одан кейінгі тәртіптік іс жүргізу барысында танысуға;
- ҚР заңдарында белгіленген тәртіппен кәсіби парасаттылыққа тестілеу нәтижелері бойынша салынған тәртіптік жазаға шағымдануға;
- ҚР АППК белгілеген тәртіппен жоғары тұрған органға, сотқа, оған қатысты кәсіби парасаттылыққа тестілеуді қолдануға шағымдану.
Тестерлер құқылы:
- кәсіби парасаттылыққа тестілеуге қатысушылардың рәсімдеріне, әдістеріне, құралдарына, құқықтары мен міндеттеріне қатысты арнайы оқытылуы тиіс;
- қажетті ғылыми–техникалық немесе өзге де арнайы білімі бар лауазымды адамдар мен мамандардың көмегін пайдалану;
- тестілеуді ұйымдастыру және өткізу субъектілері бөлімшелерінің, ұйымдарының, үй-жайлары мен көлік құралдарының қызметкерлерін, ведомстволық тиесілігін шифрлайтын құжаттарды пайдалану;
- прокурордың санкциясымен ғана кәсіби парасаттылыққа тестілеуді өткізу кезінде жасырын аудио, бейнежазбаны жүзеге асыру үшін арнайы техникалық құралдарды пайдалану;
- жекелеген азаматтарды олардың келісімімен олардың қалауы бойынша ынтымақтастықтың құпиялылығын сақтай отырып, кәсіби парасаттылыққа тестілеу өткізуге тарту.
Тестілеуді ұйымдастыру және өткізу субъектілері құқық қорғау қызметінің арнайы этикалық қағидаттарына неғұрлым адал қызметкерлерді тестілеуші ретінде тартуды қамтамасыз етуге тиіс.
Кәсіби парасаттылыққа тестілеу жөніндегі қызметтің объективтілігін қамтамасыз ету үшін тестілеушілерге ықтимал жеке мүдделер мен мүдделер қақтығысын декларациялау жөніндегі міндеттеме қолданылады.
Тестілеу жоспарын бекітпес бұрын тестілеуші өзіне қатысты кәсіби парасаттылыққа тестілеу өткізу жоспарланып отырған қызметкермен мүдделер қақтығысының, туыстық, достық немесе дұшпандық қатынастардың жоқтығы туралы жазбаша мәлімдеуге міндетті.
Мүдделер қақтығысы болған жағдайда тестілеуші тестілеуге қатысудан бас тартуды жазбаша мәлімдеуге міндетті.
Кәсіби парасаттылыққа тестілеуді жүзеге асыру кезінде тыйым салынады:
- қылмыстық заңнаманы және әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнаманы бұзумен байланысты тестілеушілердің іс-әрекеттерін қамтитын кәсіби парасаттылыққа тестілеу сценарийлерін қолдану;
- тестіленуші адамдарды құқық бұзушылықтар жасауға белсенді әрекеттерімен итермелеу және арандату;
- төтенше қажеттілік пен қажетті қорғаныс жағдайларын қоспағанда, азаматтардың өміріне, денсаулығына және мүлкіне нақты қауіп төндіретін іс-әрекеттер жасау;
- азаматтар мен лауазымды адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектейтін зорлық-зомбылықты, қоқан-лоққыларды, бопсалауды және өзге де заңсыз әрекеттерді пайдалану;
- тестілеу материалдарын бұрмалауға, сол сияқты көрінеу анық емес не жалған мәліметтерді пайдалануға;
- жеке өмірге қол сұғылмаушылықты, жеке және отбасылық құпияны, адамның және азаматтың ар-намысы мен қадір-қасиетін қозғайтын және заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, азаматтардың келісімінсіз кәсіби парасаттылыққа тестілеу өткізу процесінде белгілі болған мәліметтерді жария ету.
Кәсіби парасаттылыққа тестілеудің нәтижелері мен материалдары тестіленушіге қатысты тек тәртіптік іс жүргізуде ғана пайдаланылуы мүмкін. Бір сынақтан өткен адам бір жыл ішінде екі реттен артық кәсіби адалдық сынағынан өте алмайды.
Тестілеу қалай өтеді?
Кәсіби парасаттылыққа тестілеуді өткізу кезінде тестілеу барысын бақылаудың және тестіленушінің мінез – құлқын тіркеудің объективтілігін қамтамасыз ету мақсатында адамның немесе орынның жасырын аудио–және бейнебақылауын жүзеге асыру үшін арнайы техникалық құралдарды пайдалану көзделген.
Кәсіби адалдыққа тестілеуді өткізу кезінде адамның немесе орынның жасырын аудио – және бейнебақылауын жүзеге асыру үшін арнайы техникалық құралдарды пайдалануға рұқсатты ҚР Бас Прокуроры, оның бірінші орынбасары не орынбасарлары, Бас әскери прокурор, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар жүзеге асырады.
Кәсіби парасаттылыққа тестілеуді ұйымдастыру және өткізу туралы мәліметтер қызметтік құпияны құрайды және “Мемлекеттік құпиялар туралы“Заңға сәйкес құпияландыруға жататын мәліметтердің ведомстволық тізбелеріне енгізіледі.
Қызметтің ерекшелігін ескере отырып тестілеуді ұйымдастыру және өткізу субъектілері мынадай тестілеу сценарийлерін әзірлейді:
- “А“ санаты: халықпен күнделікті күнделікті өзара іс-қимыл жасау кезінде өкілеттіктерге сәйкес көрсетілетін сервистің сапасын бағалауға бағытталған сценарийлер;
- “B“ санаты: қолданыстағы құқықтық актілерге сәйкес белгіленген қызметтік рәсімдер мен міндеттердің сақталуын бағалауға бағытталған сценарийлер;
- “С“ санаты: қызметкерлерге лауазымдық міндеттерін жүзеге асыруға байланысты қойылатын қызметтік әдеп талаптарының сақталуын бағалауға бағытталған сценарийлер.
Тестілеу сценарийлері кәсіби парасаттылыққа тестілеуді ұйымдастыру және өткізу субъектісінің бірінші басшысының және ҚР Бас Прокурорының бірлескен актісімен бекітіледі және қажеттілік анықталуына қарай кезең-кезеңімен жаңартылады.
Прокуратура органдарының қызметкерлері үшін тестілеу сценарийлерін кәсіби адалдыққа тестілеуді ұйымдастыруға және өткізуге жауапты бөлімше әзірлейді және ҚР Бас Прокуроры бекітеді.
