Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемелерінің төмендеуі қазақстандықтарға қалай әсер етеді және жаңа шекті мөлшерлемелер қабылданған жағдайда тұтынушылық кредиттеуде материалда не өзгеруі мүмкін? Қазір сіздерге егжей-тегжейін түсіндіріп береміз.
Өткен аптада ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінде кредиттер бойынша жылдық тиімді сыйақы мөлшерін азайту жоспарланғанын хабарлады. Агенттік Ұлттық банкпен бірлесіп әзірлеген қаулы жобасына сәйкес банктердің кепілсіз қарыздары бойынша мөлшерлемені 46%, кепілді қарыздар бойынша – 35%, ипотекалық кредиттер бойынша – 25%, МҚҰ микрокредиттері бойынша – 46% деңгейінде белгілеу ұсынылады. 45 күнтізбелік күнге дейінгі мерзімге микрокредиттер немесе жалақыға дейінгі кредиттер бойынша күніне 0,3% лимит белгілеу жоспарлануда, бірақ ЖЭС-тің 179% – нан аспайды.
Қазіргі уақытта мынадай мөлшерлемелер қолданылады: банктердің және МҚҰ қарыздары бойынша – 56%, кепілді қарыздар бойынша – 40%, ипотекалық кредиттер бойынша – 25%, микрокредиттер бойынша 45 күнге дейін және 50 АЕК–ке дейін – күніне 1%-дан аспайды және кредиттің бүкіл мерзімі үшін 15%-дан және 20%-дан аспайды.
Неліктен мөлшерлемелерді 10% төмендету ұсынылады? Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының (ҚҚҚ) басқарушы директоры Ирина Кушнарева АРФРР-да банктерді қорландыру құнын ескере отырып, шекті ГЭСҚ есептеу әдістемесі әзірленгенін және АРРФР ақпараты бойынша есептік нәтиже 46%-ды құрағанын атап өтті.
“ГЭСҚ шекті қабылдау сәтінде 56% мөлшеріндегі шектеу ҚРҰБ қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің 8 еселенген мөлшеріне тең болғанын, енді қабылданған жағдайда шектеу базалық мөлшерлеменің шамамен 3 еселенген деңгейінде енгізілетінін қызығушылықпен атап өтуге болады“, – дейді Ирина Кушнарева.
Айта кетейік, бұған дейін АРРФР қаржы ұйымдарының әдіснамасы және пруденциалдық реттеу департаментінің директоры Дәурен Сәлімбаев жоба қабылданған жағдайда қысқа мерзімді микрокредиттер бойынша мөлшерлемелер қаншалықты төмендетілуі мүмкін екендігі туралы түсініктеме берген болатын.
Азаматтар үшін не өзгереді? Ирина Кушнарева шекті тиімді мөлшерлеменің төмендеуі ұзақ уақыт бойы талқыланғанын, сондықтан НҚА жобасы күтпеген жағдай болмағанын атап өтті. Бұл ретте қаржы нарығына қатысушылардың (банктердің де, МҚҰ-ның да) ұстанымы негізінен олардың кредиттік портфелінің құрылымына және стратегиясына байланысты болады.
“Реттеуші тарапынан жеке тұлғалар үшін ЖЭС төмендетудің негізгі дәлелі қарыздарға қызмет көрсету құнын төмендету жолымен олардың“ кредиттелуін “ төмендету болып табылады. Мұндай шаралардың тиімділігіне белгілі бір шектеулер бар. Біріншіден, ең танымал өнім–бөліп төлеу, екіншіден, тұтынушылық несиелерге деген сұраныс ЖЭС-ке сезімтал емес, оның төмендеуі немесе өсуі оған әсер етпейді, бірақ тәуекелге әсер етеді банктердің тәбеті, ал қарыз алушылардың ең қауіпті тобы банктерден және МҚҰ-дан бас тартып, несие алу үшін ЖЭС 179%-дан жүгінуге мүмкіндігі бар%“, – деп қоса кетті.
Сарапшы, бір жағынан, жеке тұлғалар үшін кредиттік шарттарды нормативтік қатаңдату жалпы макроэкономикалық тәуекелдерді қандай да бір дәрежеде төмендететінін, екінші жағынан, “клиенттерге қатысты айрықша патернализм” қаржылық сауаттылықты арттыру міндетіне қайшы келетінін атап көрсетеді.
Сонымен қатар, 45 күнге дейінгі қысқа мерзімді микрокредиттер туралы айтатын болсақ, бұл жағдайда несиелендіру деп аталатын мөлшерлеменің төмендеуіне әсер етпейді, дейді Ирина Кушнарева. Алайда, мұндай ставканы белгілеудің артықшылығы, егер клиент осы өнімнің құнын салыстырмалы түрде талдап, көретін болса, онда ол оны нарықтағы басқа ұсыныстармен салыстыра алады.
“Жеке өнім мен мерзімге қатысты ұсынылған ГЭС-тің қаржы нарығына ортақ емес, тек микроқаржы ұйымдары үшін қол жетімді екендігі түсініксіз, бірақ оны талқылауға болады“, – дейді Ирина Кушнарва.
Несиелер арзанырақ бола ма?
Сарапшылар, әдетте, ставкаларды төмендету туралы шешімді оң бағалайды, бірақ бұл жағдайда халық үшін несиелер арзандайды деп күтпейді.
Экономист Эльдар Шамсутдиновтың пікірінше, бұл жағдайда біз несиелердің арзандығы туралы емес, жүйелік тәуекелдер мен бұрмалануларды жою туралы айтып отырмыз. Ең алдымен, тұтынушылық несиелеу баяулап, несиелер басқа құралдарға жіберілуі керек. Мысалы, қор нарығында бизнесті несиелеу, яғни, тұтынушылыққа қарағанда елдің экономикалық дамуына әсер ететін салаларда, деп санайды Шамсутдинов.
Ирина Кушнарева сонымен қатар клиенттердің негізгі тобы шекті мөлшерлемелердің өзгеруін ерекше байқамайды деп санайды.
“Олардың профильдік тәуекелі мен несие құрылымына байланысты олар үшін мөлшерлемелер шекті деңгейден едәуір төмен болды. ҚР Ұлттық Банкінің деректері бойынша мамыр айында жеке тұлғалар үшін орташа мөлшерлеме 20,4% (бір айға дейінгі кредиттер бойынша ең жоғары – 34,7%), заңды тұлғалар үшін – 18,1% (1 жылдан 5 жылға дейінгі кредиттер бойынша ең жоғары 20,7%-дан) құрады“, – дейді Ирина Кушнарева.
Қаржы кеңесшісі Расул Рысмамбетов ұсынылған мөлшерлемелер әлі де жоғары екенін, алайда мұндай төмендеуді оң бағалауға болатынын айтты. Сонымен қатар, кейбір кемшіліктер бар. Оның пікірінше, біртіндеп өзгермелі мөлшерлеме шегіне өту керек. Жалпы, оның пікірінше, банктер несие беруде аса сақ болады. Тұтынушылық қарыздар мен мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар банктердің “асыраушысы“ болудан қалуы мүмкін.
