Жақында Қазақстан Қаржыгерлерінің қауымдастығы бірінші жартыжылдықтағы ақшамен есеп айырысу статистикасы туралы мәліметтерді жариялады. Мәліметтерге сәйкес, қолма-қол ақшасыз операциялардың өсуі бірден 3 есеге төмендеді. Осыған байланысты елімізде қағаз банкноттарды басып шығару көбейді ме? Қолма-қол ақша шынымен де төлем құралы ретінде таныла ма? Қазір сіздерге ұлттық валютамыз қалай жасалатынын айтып береміз.
Ұлттық Банктің мәліметінше, елде қолма-қол ақшасыз төлемдер инфрақұрылымының қарқынды дамуына қарамастан, айналымдағы қолма-қол ақшаның динамикасы да тұрақты түрде өсіп келеді. Соңғы 5 жылдағы қолма-қол ақшаның орташа жылдық өсу қарқыны 9,9 пайызды құрады.
«Ұлттық банк жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижесіне сәйкес, негізінен төлемді қолма-қол ақшамен жасауды қалайтын халықтың үлесі шамамен 60 пайызды құрайды», – деп атап өтеді Ұлттық банктің баспасөз қызметінен.
Бұл ретте ел өңірлері арасындағы айырмашылық айтарлықтай жоғары: қолма – қол ақшаны Көбінесе Атырау (81%), Павлодар (77), Батыс Қазақстан облыстарының (74) тұрғындары, ал ең азын алматылықтар (36) пайдаланады.
«Зерттеу нәтижесі қолма қол ақша халық пен экономика субъектілері арасында маңызды төлем құралдарының бірі ретіндегі позициясын сақтап отырғанын көрсетті», – деді Ұлттық банктен.
Теңгенің алғашқы партиясы біздің елге Ұлыбританиядан жеткізілді. 1995 жылы Қазақстан өзінің ұлттық валютадағы полиграфиялық фабрикасын іске қосты. Қазіргі уақытта теңгелік банкноттар мен тиындар елімізде Алматыдағы банкнот фабрикасында және Өскемендегі Қазақстан теңге сарайында басылып шығарылуда.
Тиын сарайы ерекше маңызы бар мемлекеттік объектілердің бірі болып есептеледі. Ол 1993 жылы құрылған және әртүрлі технологиялық алаңдардан тұрады. Оның ішінде дайындау, құрал-саймандар, гальваникалық, термиялық, штамптау және қалыптау бөлімдері, сонымен қатар қосалқы өндіріс және қоймалар. Компания Германия мен Швейцарияның жетекші компаниялары шығаратын өнімділігі жоғары жабдықтармен жабдықталған. Оған бөгде адамдардың кіруіне қатаң тыйым салынады. Сондықтан суреттерді бізге қызметкерлердің өздері ұсынған.
Кәсіпорынның негізгі мақсаты – Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің түсті металдардан, алтын мен күмістен жасалған айналымдағы, инвестициялық және коллекциялық монеталар үшін мемлекеттік наградалар шығару туралы бұйрығын орындау.
Бүгінгі күні тиын сарайы Қазақстан сипаттамалары бойынша, мысалы, Еуропада немесе Америкада қолданылатындардан кем түспейтін ұсақ тиындармен толық қамтамасыз етеді.
Ұлттық Банктің мәліметінше, қазіргі уақытта Қазақстан теңге сарайында осы өндірістің үздіксіз жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз ететін 300-ден астам қызметкер жұмыс істейді.
«Елімізде қолма-қол ақша айналымын қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық банк екінші деңгейлі банктер мен «Қазпошта» АҚ арқылы олардың сұраныстарына сәйкес күн сайын қолма-қол ақша шығаруды және алуды жүзеге асырады. 2024 жылдың 25 шілдесіндегі жағдайға қарағанда, Қазақстанда айналымға шығарылған банкноттар мен монеталардың жалпы номиналды сомасы 4,4 трлн теңгені құрады (оның ішінде: банкноттар – 4,3 трлн теңге, монеталар – 100 млрд теңге)», – деп мәлім етті Ұлттық банктен.
Қолма-қол ақша жасау процесі дизайнды әзірлеуді, арнайы материалдарды сатып алуды (мысалы, банкнотқа арнайы қағаз бояуларын сатып алуды, дайындаманы жасауды, пайдалануды) қамтитын күрделі өндірістік цикл болып саналады. Кескіндер мен қорғаныс элементтері, сондай-ақ басқа кезеңдер. Өндіріс процесінің барлық кезеңін ескере отырып, банкноттарды жасау бір жылға дейін созылуы мүмкін. Тиынды дайындау орта есеппен 6 айға дейін созылады.
Теңгелік тиындар сериясы 1, 2, 5, 10, 50, 100 және 200 теңге. Номиналы 100 және 200 теңгелік тиындар екі түстен тұрады. Бұл тиындар ақ нейзильбер және сары нейзильбер қорытпасынан жасалған. Номиналы 50 теңгелік тиындар нейзильбер соғылған. 1, 2, 5, 10 және 20 теңгелік монеталар мыс-никель қорытпасымен қапталған болаттан жасалған. Айта кету керек, айналымдағы монеталарды шығарудың бұл әдісі әлемнің көптеген елдерінде қолданылады. Монеталарды жасауға арналған шикізат (металл) қазақстандық және халықаралық нарықтарда металдың сапалық сипаттамаларына және оның құнына қарай сатып алынады.
Ұлттық банктің штаттық дизайнерлер тобы ұлттық валютаның дизайнын жасаумен айналысады.
Бұл ретте соңғы шығарылған банкноттар сапасы, пішіні және қағаз түрі бойынша ерекшеленеді.
“2023 жылдың соңынан Бастап Ұлттық Банк Сақ стиліндегі банкноттардың жаңа сериясын кезең-кезеңімен айналымға шығару бойынша жұмыс жүргізуде. Жаңа серияның басты айырмашылығы-банкноттардың көлемінің өзгеруі және қауіпсіздік кешенінің айтарлықтай жақсаруы. Ұлттық Банктің сарапшылары әлемдік тәжірибеде банкноттардың өлшемдеріне сараптама жүргізді. Нәтиже банкноттардың кішірейтілген өлшемі санауға, сақтауға және тасымалдауға ыңғайлы екенін көрсетті. Бұл шара сонымен қатар банкнот парағына көптеген банкноттарды орналастыру арқылы банкноттарды шығаруды тездетуге және жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, жаңа банкноттарды жасау үшін пайдаланылған қағаз, алдыңғы банкноттар сериясындағыдай, мақтадан тұратынын атап өткен жөн. Оны пайдалану тозуға төзімділігі жоғары және ұзақ уақыт бойы қолдануға болатын берік қағаз шығару қажеттілігімен байланысты. Бұл өзгерістер банкноттардың сапасын жақсартуға, қорғау элементтерін нығайтуға және банкноттарды шығаруда жаңа технологияларды қолдануға бағытталған.
